Hoa và quả của cây Hoàng liên ơ rô (Nguồn ảnh: Sưu tầm)

4. Đặc điểm tự nhiên:
Hoàng liên ô rô thuộc loại cây bụi, cao từ 2 m đến 3 m. Thân và rễ có màu vàng. Lá dạng kép hình lông chim, mọc so le, dài từ 15 cm đến 35 cm, có từ 7 đến 15 lá chét không có cuống hình bầu dục hoặc hình trứng lệch, dài từ 3cm đến 9 cm, rộng từ 2,5 cm đến 4,5 cm, lá dày và cứng; lá chét tận cùng to hơn, có cuống, gốc lá tròn hoặc hình tim, đầu lá nhọn sắc, mép khía răng, nông giống như gai sắc nhọn, gân chính 3 và gân phụ kết thành mạng nổi rõ.
Cụm hoa Hoàng liên ô rô mọc thành bông ngắn hơn lá ở ngọn; lá bắc nhỏ; hoa nhiều màu vàng; lá đài 9 xếp thành 3 vòng; cánh hoa 6, nhỏ hơn lá đài trong; nhị 6, bao phấn dài hơn chỉ nhị; bầu hình trụ.
Quả thịt, gồm 1 hạt.
Mùa ra hoa vào khoảng tháng 10 đến tháng 11, mùa ra quả khoảng tháng 12 đến tháng 2 năm sau.
5. Phân bố, thu hái, chế biến:
Hoàng liên ô rô, loại cây phân bố ở các vùng ôn đới ấm áp hoặc cận nhiệt đới của châu Á như Trung Quốc, Nepal, Ấn Độ và một số nước ở Trung Á.
Ở Việt Nam, cây mọc chủ yếu ở các tỉnh phía Tây Bắc. Các tỉnh mọc nhiều loại cây này là Hà Giang, Sơn La, Hòa Bình, Điện Biên hoặc dọc một số vùng núi cao như Fansipan (Lâm Đồng), Bát Xát (Lào Cai).
Hoàng liên ô rô được chọn để làm dược liệu phải từ 5 năm tuổi trở lên.
Cây có thể được trồng từ hạt hoặc cây con thu được từ tự nhiên.
6. Bộ phận sử dụng:
Cả cây: Lá, thân, rễ, quả.
Thân, rễ, lá thu hoạch quanh năm.
Quả được thu hoạch vào mùa hè. Đem quả rửa sạch, phơi khô

Cây hoàng liên ơ rô (Nguồn ảnh: Sưu tầm)

7. Thành phần hoá học:
Hoàng liên ô rô chứa alkaloid nhóm benzyl isoquinolein gồm: Berberin, berbainin, oxyacanthin, isotetrandrine, palmatin và jatrorrhizine.
Hạt gồm: Berberin và jatrorrhizin.
Chiết xuất Berberin HCl: Dùng dung môi H2SO4 0,5%, nước muối 24%, đem chiết ở nhiệt độ 25oC trong 48 giờ, pH 1,5. Dịch chiết để yên khoảng 24 giờ thu kết tinh berberin HCl với hiệu suất 1,45 – 1,47%.
8. Công dụng:
- Theo y học cổ truyền: Hoàng liên ô rô có vị đắng, tính mát, có công dụng thanh nhiệt ở phế, vị, can, thận. Quả có công dụng lợi tiểu, làm dịu kích thích.
- Theo y học hiện đại
Nghiên cứu của Weicheng Hu cùng cộng sự phát hiện dịch chiết từ lá cây M.bealei tùy nồng độ sẽ có công dụng loại bỏ từ 50% đến 70% gốc oxy hóa. Berberin trong dịch chiết có công dụng ức chế sự phát triển của ung thư ruột kết.
Nghiên cứu của Zeng X cùng cộng sự phát hiện các alkaloid được chiết tách từ rễ cây Hoàng liên ô rô có công dụng ức chế sự nhân lên của virus cúm A ở nồng độ 0,25mg/ml.
Nghiên cứu của Ma WK cùng cộng sự đã chứng minh palmatin là thành phần trong dịch chiết Hoàng liên ô rô có hiệu quả trên lâm sàng khi điều trị viêm ruột và ung thư đại trực tràng.
Tác dụng của berberin, palmatin và các alcaloid khác trong việc kháng khuẩn, kháng nấm, kháng virus chưa được đi sâu nghiên cứu.