Du lịch Lào Cai: Hướng tới tương lai
Sau khi tái lập tỉnh từ năm 1991 với nhiều khó khăn ban đầu, giai đoạn tiếp theo từ 1996 ngành kinh tế du lịch Lào Cau đã có bước phát triển khá cả về xây dựng quy hoạch, đầu tư xây dựng cơ sở vật chất, xúc tiến và quảng bá, đã quan tâm đào tạo đội ngũ cán bộ và nâng cao chất lượng dịch vụ, tăng cường quản lý Nhà nước về du lịch. Lượng du khách tăng bình quân hàng năm 57%, doanh thu tăng 73% và nộp ngân sách tăng 18%. Đây là những đánh giá quan trọng, ghi nhận nhiều nỗ lực của ngành và tạo tiền đề cho những chủ trương ưu tiên phát triển du lịch Lào Cai của tỉnh về sau.
Bước vào giai đoạn 2001-2005, nhằm thúc đẩy phát triển ngành du lịch hơn nữa, Đảng bộ tỉnh Lào Cai chủ trương: Về du lịch, cần mở rộng hơn địa bàn và hình thức hoạt động, nâng cao chất lượng sản phẩm về du lịch và các dịch vụ vận tải, bưu điện, tài chính, tư vấn..., có cơ chế quản lý phù hợp theo hướng nhanh gọn về thủ tục, dịch vụ văn minh để tăng nhanh sự phát triển. Tăng cường đầu tư và quảng bá khu du lịch Sa Pa và những khu du lịch khác trong tỉnh nhằm thu hút ngày càng nhiều các du khách. Năm 2001 mới có 252.850 lượt khách du lịch đến Lào Cai, trong số đó, khách du lịch quốc tế là 170.153, chiếm 67,3%. Năm 2005, Lào Cai đã đón 480.000 lượt khách, trong đó khách quốc tế đạt 70%. Doanh thu từ hoạt động du lịch năm 2001 đạt 56.537 triệu đồng, đến năm 2005 đạt 176.000 triệu đồng, mức tăng bình quân giai đoạn này đạt 14,5%/năm. Số thu nộp ngân sách từ các hoạt động du lịch đạt bình quân gần 15 tỷ đồng/năm. Tính chung trong giai đoạn 2001-2005, Lào Cai đón 1.956.000 lượt khách, tăng 8,7% so với đề án, mức tăng bình quân giai đoạn này là 17,5 %. Đến năm 2005, tỷ trọng GDP du lịch ước đạt 8,1 % so trong cơ cấu GDP của tỉnh, vượt 0,1% so với đề án (tính theo giá điều chỉnh mới).

Trung tâm Thông tin và Xúc tiến Du lịch Lào Cai tư vấn phát triển du lịch cho huyện Bắc Hà

Những năm 2006 – 2008, du lịch Lào Cai có nhiều khởi sắc cả về số lượng và chất lượng. Năm 2006 đón 560.000 lượt khách. Năm 200 đón 632.000 lượt khách (tăng 12,9% so với năm 2006). Năm 2008 đón 667.000 lượt khách (tăng 5,5% so với năm 2007). Theo đó, doanh thu từ hoạt động du lịch đến năm 2006 đạt 280 tỷ (tăng 30,2% so với năm 2005), năm 2007 đạt 362 tỷ (tăng 29,3% so với năm 2006), năm 2008 đạt 434 tỷ đồng (tăng 19,9% so với năm 2007). Đặc biệt, giai đoạn này đánh dấu sự chuyển biến mới trong mô hình tổ chức quản lý du lịch từ quốc gia đến địa phương. Ngày 31-7-2007, Quốc hội khóa XII ra Nghị quyết thành lập BVHTTDL trên cơ sở sáp nhập Ủy ban TDTT, Tổng cục Du lịch và mảng văn hóa của Bộ Văn hóa và Thông tin. Ở cấp tỉnh, thành, cơ quan quản lý Nhà nước là SVHTTDL. Theo đó, ngày 25-3-2008, UBND tỉnh Lào Cai ban hành Quyết định số 647/QĐ-UB về việc hợp nhất Sở Thể dục Thể thao với sở Văn hóa - Thông tin và tiếp nhận tổ chức quản lý nhà nước về Du lịch từ Sở Thương mại và Du lịch, bộ phận Gia đình của Ủy ban Dân số Gia đình và Trẻ em. Ngày 1-4-2008, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Lào Cai chính thức được thành lập. Quy chế quản lý một số hoạt động du lịch trên địa bàn cũng được ban hành (Quyết định số 05/QĐ-UBND ngày 23/1/2008), làm cơ sở pháp lý quan trọng để tăng cường thực hiện quản lý nhà nước về du lịch phù hợp với thực tế của địa phương. Đồng thời, Ban Chỉ đạo du lịch tỉnh Lào Cai cũng được kiện toàn lại theo Quyết định số 2014/QĐ-UBND của UBND tỉnh Lào Cai ngày 7/7/2009, ghi dấu ấn với nhiều quyết sách quan trọng trong phát triển du lịch ở các địa phương.
Trong giai đoạn 2006 – 2014, du lịch Lào Cai cũng ghi dấu ấn đậm nét về triển khai hợp tác trong và ngoài nước nhằm hợp tác phát triển du lịch. Theo đó, Ngày 19/1/2007, tại thành phố Hải Phòng, Chủ tịch UBND tỉnh Lào Cai đã ký biên bản trao đổi, hợp tác kinh tế lần thứ III giữa 5 tỉnh, thành phố: Vân Nam (Trung Quốc) và Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh (Việt Nam).  Năm 2008, Chương trình Hợp tác phát triển du lịch khu vực Tây Bắc mở rộng đã được 8 tỉnh Lào Cai, Yên Bái, Phú Thọ, Hà Giang, Hòa Bình, Sơn La, Lai Châu, Điện Biên được ký kết trong Hội nghị hợp tác phát triển du lịch khu vực Tây Bắc ngày 14-11-2008 tại Sa Pa (Lào Cai) dưới sự chủ trì của BVHTTDL nhằm khai thác hợp lý tiềm năng du lịch địa phương và thúc đẩy sự tăng trưởng du lịch của khu vực bằng các chương trình, nội dung phát triển du lịch riêng của mỗi tỉnh, phù hợp với thỏa thuận phát triển chung. Từ năm 2009 - 2015, Lào Cai liên tục là Trưởng nhóm chương trình hợp tác 8 tỉnh, có sự tư vấn, nâng cao năng lực của tổ chức Phát triển Hà Lan (SNV) và Dự án Phát triển nguồn nhân lực Du lịch Việt Nam (Dự án EU), cũng như triển khai các hợp phần hợp tác với Vùng Nouvelle Aquitaine – CH Pháp, tạo bản lề quan trọng trong định hướng phát triển du lịch bền vững, chất lượng cao hướng tới tầm nhìn khu vực và quốc tế đối với ngành du lịch Lào Cai.
Giai đoạn 2015 – 2020 Lào Cai có bước phát triển nhanh, mạnh và dẫn dầu khu vực Tây Bắc sau khi thông xe toàn tuyến Nội Bài - Lào Cai với chiều dài 265 km, tốc độ tối đa 100 km/h có thể giúp rút ngắn thời gian toàn tuyến xuống còn một nửa so với tuyến đường cũ. Ngày 27-11-2015, Tỉnh ủy Lào Cai ban hành Đề án “Phát triển du lịch tỉnh Lào Cai giai đoạn 2016-2020” với mục tiêu nhằm xây dựng Lào Cai trở thành một trong những điểm đến du lịch hấp dẫn nhất của vùng Tây Bắc, là một trong những trọng điểm du lịch của Việt Nam, là một trung tâm du lịch lớn của Việt Nam và Đông Nam Á; Xây dựng Sa Pa trở thành khu du lịch quốc gia, quốc tế giàu bản sắc, hiện đại. Chú trọng hợp tác trong nước và quốc tế về du lịch; ưu tiên hợp tác kết nối du lịch biển của Việt Nam với Sa Pa và vùng Tây Nam (Trung Quốc). Phấn đấu đến năm 2020, Lào Cai trở thành tỉnh phát triển của vùng Tây Bắc, du lịch Lào Cai phát triển đột phá, cơ bản trở thành ngành kinh tế có vị trí quan trọng trong cơ cấu khối dịch vụ cùng hệ thống cơ sở hạ tầng du lịch đồng bộ, sản phẩm chất lượng cao, đa dạng, có thương hiệu, duy trì và phát huy được những nét đẹp của văn hóa dân tộc; bền vững với môi trường tự nhiên; Đưa tổng lượt khách đến Lào Cai đạt trên 4,5 triệu lượt khách trong đó khách quốc tế chiếm 35% tổng lượt khách; Về doanh thu: doanh thu du lịch năm 2020 đạt trên 18.000 tỷ đồng; Tổng số cơ sở lưu trú: 1.300 cơ sở với trên 16.000 phòng (Trong đó: Khách sạn từ 3 sao trở lên chiếm trên 5.500 phòng; các khách sạn 1- 2 sao chiếm trên 10.000 phòng, ngoài ra còn có trên 1.000 phòng của một số loại hình lưu trú đặc biệt khác như: resort, bunggalow, homestay,...). Số ngày lưu trú bình quân: 3 ngày; Mức chi tiêu bình quân: 1.350.000 đồng. Tuyến, điểm được xếp hạng: 28 tuyến, điểm. Lao động: 33.000 lao động; trong đó 12.000 lao động trực tiếp, 21.000 lao động gián tiếp; trên 70%, số lao động trong hoạt động du lịch được đào tạo các kỹ năng nghề; 50% được đào tạo ngoại ngữ.

Lào Cai thường xuyên tổ chức tham vấn phát triển tiềm năng các điểm du lịch trong tỉnh

Tỉnh Lào Cai cũng hoàn thành xây dựng Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch tỉnh Lào Cai giai đoạn 2015-2020, tầm nhìn đến năm 2030; Quy hoạch tổng thể phát triển Khu du lịch quốc gia Sa Pa đến năm 2030 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Như vậy, bên cạnh Luật Du lịch năm 2017 đã hoàn thiện và đầy đủ các quy định hướng dẫn chi tiết, việc hình thành và phê duyệt các Đề án, quy hoạch, quỹ hỗ trợ phát triển du lịch của tỉnh Lào Cai là nền tảng vững chắc cho Tỉnh phát triển du lịch là ngành kinh tế mũi nhọn, từng bước xây dựng thương hiệu du lịch nghỉ dưỡng núi nổi bật của Việt Nam trên bản đồ du lịch quốc gia.
Trong giai đoạn này, tỉnh Lào Cai đã xây dựng được một số sản phẩm du lịch trở thành thương hiệu nổi tiếng, hấp dẫn khách du lịch trong và ngoài nước như: Giải đua ngựa truyền thống Bắc Hà; Giải Marathon leo núi quốc tế (VMM); Giải đua xe đạp quốc tế một vòng đua hai quốc gia Việt Nam - Trung Quốc; Giải đua xe đạp vượt núi quốc tế theo cung đường thành phố Lào Cai - Bát Xát - Y Tý - Bản Khoang - Sa Pa; Lễ hội 4 mùa; Lễ hội trên mây Sa Pa; Lễ hội tuyết Sa Pa, Lễ hội hoa hồng, tái hiện Chợ tình Sa Pa, Festival cao nguyên trắng Bắc Hà… Một số các sản phẩm du lịch đặc trưng của Lào Cai đã được báo chí nước ngoài đánh giá cao như: Sản phẩm tuyến đi bộ hấp dẫn ở Sa Pa (Trekking tours) được sách hướng dẫn du lịch Lonely Planet  lựa chọn là 1 trong 10 con đường mòn tuyệt vời nhất thế giới; Sản phẩm du lịch chợ văn hóa Bắc Hà đã được tạp chí  Serendib (SriLanka) giới thiệu là 1 trong 10 chợ hấp dẫn nhất ở Đông Nam Á; Sản phẩm du lịch ruộng bậc thang Sa Pa được tạp chí du lịch Travel and Leisure (Mỹ), bình chọn là 1 trong 7 ruộng bậc thang đẹp, kỳ vĩ nhất châu Á và thế giới. Sa Pa lọt vào Top 8 điểm đến hàng đầu Việt Nam do TripAdvisor’s Choice bình chọn, Top 2 trong “5 điểm đến nổi tiếng và đẹp nhất Việt Nam” do báo điện tử Huffington Post (Mỹ) bình chọn. Năm 2016, tỉnh Lào Cai được BVHTTDL, Tổng cục Du lịch ghi nhận là địa phương đứng đầu trong cả nước về phát triển hiệu quả mô hình du lịch cộng đồng Homestay (trên 207 cơ sở lưu trú Homestay), phổ biến tại địa bàn các xã Tả Van, Tả Phìn, Lao Chải (Sa Pa); xã Y Tý (Bát Xát); Tà Chải, Na Hối, Bản Phố, Tả Van Chư, Bản Liền (Bắc Hà); xã Nghĩa Đô (Bảo Yên) do người dân trực tiếp đầu tư và thực hiện. Đây là loại hình “du lịch xanh” được khách du lịch quốc tế yêu thích khám phá. Hai năm liền (2016,2017) loại hình du lịch này đều nhận được giải thưởng Homestay Asean. Đến năm 2018, Lào Cai là địa phương đứng đầu khu vực Tây Bắc về dịch vụ lưu trú nghỉ dưỡng với 1.241 cơ sở lưu trú, 14.838 buồng (901 khách sạn và nhà nghỉ, 340 homestay. Trong số đó 3 khách sạn 5 sao, 7 khách sạn 4 sao, 53 khách sạn 2 sao, 132 khách sạn 1 sao.
Với lợi thế so sánh đặc biệt có cửa khẩu quốc tế thông thương với vùng Tây Nam của Trung Quốc và tiềm năng du lịch phong phú, Lào Cai đang dần trở thành điểm du lịch hấp dẫn bậc nhất khu vực và từng bước khẳng định vai trò, vị trí trong nền kinh tế của tỉnh. Sa Pa được đánh giá cao, liên tục có trong danh sách các điểm đến hàng đầu Việt Nam như: Top 8 điểm đến hàng đầu Việt Nam do TripAdvisor’s Choice, Top 2 “5 điểm đến nổi tiếng và đẹp nhất Việt Nam” do báo điện tử Huffington Post (Mỹ) bình chọn,… Kỳ quan ruộng bậc thang Sa Pa cũng được Travel and Leisure (Mỹ) ca ngợi là một trong 7 ruộng bậc thang kỳ vĩ nhất Châu Á và thế giới. Năm 2012, Sa Pa được tạp chí du lịch hàng đầu thế giới Lonely Plannet Traveller (Anh) có bài và ảnh giới thiệu là 1 trong 5 điểm dừng chân tuyệt vời cho kỳ nghỉ của du khách khi tới Việt Nam.
Lượng khách du lịch đến Lào Cai tăng hàng năm, trong đó nhiều khách quốc tế lựa chọn đến Lào Cai. Năm 2010, số lượt khách đến Lào Cai là 877.027 lượt. Năm 2011, số lượt khách đến Lào Cai tiếp tục tăng, đạt 932.869 lượt. Từ năm 2001 đến năm 2011, số lượt khách đến Lào Cai đã tăng gấp 3,6 lần, bình quân tăng 14,4%/năm. Năm 2014 có 1.148.000 lượt khách đến Lào Cai, gấp 1,3 lần năm 2010. Lượng khách du lịch đến Lào Cai đến hết năm 2015 đạt trên 2 triệu lượt, vượt 30% so với mục tiêu Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XIV đề ra; trong đó khách quốc tế đạt trên 600.000 lượt, chiếm 33%, khách nội địa trên 1,3 triệu lượt. Tính đến hết ngày 31-12-2018, tổng lượt khách du lịch đến Lào Cai năm 2018 đạt 4.246.590 lượt, gấp gần 5 lần so với năm 2010, gấp 2 lần năm 2015. Cơ cấu khách đã có sự thay đổi, từ chỗ khách quốc tế chủ yếu là người Trung Quốc thì đã tăng dần khách từ các nước khác. Hiện nay, khách quốc tế đến Lào Cai đã có trên 72 quốc tịch khác nhau, chủ yếu đến từ Pháp, Úc, Mỹ, Israel, Anh, Ý, Canada, Đức, Bỉ, Nhật,...
Doanh thu kinh tế du lịch tăng nhanh. Giai đoạn 2006-2011, tăng doanh thu du lịch của Lào Cai đạt mức độ bình quân là 37,5%/năm. Năm 2010 đạt 823.829 triệu đồng, tăng gấp 4,7 lần năm 2005, gấp 14,6 lần năm 2001. Năm 2014 đạt 344.376 triệu đồng (theo giá so sánh năm 2010). Doanh thu từ hoạt động du lịch năm 2015 đạt trên 4.500 tỷ đồng. Mức chi tiêu bình quân của khách đạt 745.000 đồng; số ngày lưu trú bình quân đạt 2,9 ngày. Tổng thu du lịch năm 2018 đạt 13.406 tỷ đồng, gấp 16 lần năm 2010, gấp 3 lần năm 2015. năm 2019, du lịch Lào Cai thắng lớn, có hơn 5,1 triệu lượt khách du lịch đến Lào Cai (trong đó có 806.106 lượt khách quốc tế), tăng 20,3% so với năm 2018; tổng doanh thu từ du lịch đạt 19.203 tỷ đồng, tăng 43,2% so với năm 2018. Sự phát triển của du lịch Lào Cai đã góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm cho hàng chục ngàn lao động trực tiếp và gián tiếp trên địa bàn tỉnh.
Như vậy, trong giai đoạn 2015 - 2020, hoạt động du lịch của tỉnh Lào Cai đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, có mức sự tăng trưởngổn định ở mức cao và đã khẳng định vai trò “mũi nhọn” trong phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, đặt nền tảng để hướng tới phát triển đột phá, trở thành ngành kinh tế quan trọng của địa phương. Nhiều dự án đầu tư du lịch lớn và sản phẩm du lịch đã được hình thành và phát triển tương đối rõ nét như du lịch nghỉ dưỡng, du lịch văn hóa, du lịch sinh thái, du lịch tâm linh, du lịch tham quan giải trí… Thu hút đầu tư du lịch từ nguồn vốn ngoài ngân sách được thực hiện khá hiệu quả với hàng loạt các dự án lớn về dịch vụ du lịch đã được triển khai và đi vào hoạt động. Thương hiệu du lịch Lào Cai - Sa Pa – Fansipan dần được định vị trong tâm trí khách du lịch trong nước và bạn bè quốc tế.