Cây Bình vôi nhị ngắn (Nguồn ảnh: Sưu tầm)

 1. Đặc điểm nhận biết

Cây thảo sống nhiều năm. Rễ củ to, hình dạng không nhất định. Thân leo, dài khoảng 2 - 3 m. Toàn thân, lá, hoa không lông. Lá đơn, mọc cách; lá có cuống dài đính trong phiến lá thành hình khiên. Phiến lá hình trứng nhọn hoặc tam giác tròn; chóp lá nhọn sắc, gốc lá bằng hoặc hơi lồi, mép lá nguyên; gân chính xếp dạng chân vịt xuất phát từ chỗ đính của cuống lá. Hoa đơn tính khác gốc. Cụm hoa cái do 8 - 9 xim tán nhỏ, cuống ngắn, xếp chặt thành dạng đầu. Cuống cụm hoa dài 2 - 3 cm, đỉnh hơi phồng to. Hoa xếp dày đặc, khó thấy cuống hoa. Hoa nhỏ, có một lá đài và 2 cánh hoa xếp cùng một phía của hoa; lá đài lục nhạt hình mác rộng; cánh hoa màu vàng cam, hình trứng ngược. Bầu hình trứng, cong, có cuống ngắn; núm nhụy 4 - 5 thùy dạng gai nhỏ. Quả hình trừng ngược, dẹt hai bên, dài 0,7 - 0,8 cm, rộng 0,6 - 0,7 cm. Hạt hình trứng ngược, cụt đầu, có lỗ hình trứng đảo ở giữa, trên lưng có 4 hàng gai có đầu phồng to thành dạng mũ đinh, chưa thấy cây đực.
Mùa hoa tháng 6, mùa quả tháng 7 – 8.
Tái sinh chồi vào mùa xuân từ thân cây già và vùng cổ rễ củ. Có thể trồng bằng rễ củ và hạt.
2.Sinh cảnh
Sống ở rừng thứ sinh ẩm trên núi đất, ở độ cao 1400 m. Cây ưa sáng, ẩm, gặp ở Sa Pa có khí hậu mát, nhiệt độ cao nhất là 270C. Cây mọc đơn độc trong quần thể thực vật khác.
3. Phân bố:
Xung quanh khu vực VQG Hoàng Liên
4. Giá trị
Nguồn nguyên liệu thuốc quý hiếm. Dễ củ có L - tetrahydropamatin dùng làm thuốc an thần chữa đau thần kinh.
5. Tình trạng và biện pháp bảo vệ
Loài hiếm (R)
Điều tra khảo sát lại vùng phân bố và phát hiện thêm, đồng thời lấy cây giống đưa vào trồng trọt để bảo vệ và phát triển. Loài cây này có thể nhân giống bằng hạt. Hạn chế khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại.
II. Bình vôi hoa đầu
Tên khoa học: Stephania cepharantha Hayata
Họ: Tiết dê

Bình vôi hoa đầu (Nguồn ảnh: Sưu tầm)

1. Đặc điểm nhận biết

Cây thảo sống nhiều năm. Rễ củ dạng cầu, kích thước không xác định. Thân leo, nhỏ yếu, độ dài không xác định. Toàn thân, lá, cụm hoa không lông. Lá đơn nguyên, mọc cách, cuống lá dài xấp xỉ phiến lá. Phiến lá dạng tam giác tròn đến gần tròn, dài và rộng đều khoảng 5 - 11 cm, chóp lá có đỉnh tròn hoặc nhọn sắc, thường có một gai rất nhỏ, ngắn. Gốc lá bằng hoặc hơi lõm, gân 9 - 11 xuất phát từ chỗ đính của cuống lá thành hình chân vịt. Hoa đơn tính, khác gốc. Cụm hoa đực và cái đều dạng đầu, do nhiều xim tán có cuống cực ngắn hợp thành; đỉnh cuống cụm hoa phồng to hoặc có đế dạng đĩa. Hoa nhỏ, gần như không cuống. Hoa đực có 6 lá đài xếp 2 vòng, mỗi vòng 3 chiếc, đều hình thìa; cánh hoa màu vàng cam, hình quạt tròn cong dạng vỏ hến. Nhị đính thành cột nhỏ, cao khoảng 3 mm; bao phấn dính thành đĩa, 6 ô. Hoa cái có 1 đài, 2 cánh hoa, đính cùng một phía của hoa; lá đài hình trái xoan tròn hoặc hình trứng, cánh hoa màu vàng cam, hình quạt tròn, cong dạng vỏ hến. Bầu hình trứng; núm nhụy 4 - 5 thùy dạng sợi hoặc hình dùi. Quả hình trứng ngược, dài 0,7 cm, rộng 0,5 cm, hơi dẹt hai bên. Hạt hình móng ngựa tròn dẹt, không có lỗ thủng ở giữa; trên lưng hạt có 4 hàng vân hạt, mỗi hàng 15 - 16 hạt.
Mùa hoa tháng 2 - 4, mùa quả tháng 6 – 8.
Cây tái sinh chồi vào mùa xuân và trồng được bằng rễ củ. Khả năng trồng bằng hạt còn khó khăn.
2. Sinh cảnh
Cây sống ở rừng thứ sinh, trên núi đá vôi, độ cao từ 10 m trở lên. Cây mọc bám vào đá. Theo tài liệu Trung Quốc, cây có thể mọc ở rừng núi đất. Cây ưa sáng, ẩm, nhưng cũng có khả năng chịu được nắng hạn cũng như chịu bóng. Mới gặp vài cá thể trong quần thể khác.
3. Phân bố
Xung quanh khu vực VQG Hoàng Liên
4. Giá trị
Nguồn gen hiếm, mới được phát hiện ở Việt Nam. Rễ củ được dùng làm thuốc an thần, gây ngủ. Ngoài ra còn được dùng làm thuốc thanh nhiệt giải độc, tiêu phù, giảm đau..
5. Tình trạng và biện pháp bảo vệ
Sẽ nguy cấp (V).
Cây rất hiếm ở Việt Nam và có thể bị tuyệt chủng. Điều tra khẩn cấp, khảo sát lại khu phân bố kể trên và lấy giống đưa vào trồng để bảo vệ nguồn gen.