Theo tiếng Mông, Gầu Tào có nghĩa là “địa điểm chơi”. Lễ hội thường do ba gia đình có quan hệ huyết thống hoặc thông gia và có hoàn cảnh như nêu trên cùng tổ chức. Lễ hội tiến hành vào mùa xuân trong ba năm liền. Mỗi năm người ta trồng một cây nêu để bà chủ nhà lần lượt lấy cây nêu và những vật treo trên cây về để lấy phúc lộc. Địa điểm làm lễ là một quả đồi thấp, đỉnh bằng phẳng tạo nên một bãi rộng và bao quanh bởi những ngọn đồi cao hơn. Đồi phải quay theo hướng Đông để cây nêu khi dựng lên đón ánh nắng mặt trời. Người Mông quan niệm, quả đồi tượng trưng cho phúc mệnh của gia chủ.
Gầu tào là một lễ hội độc đáo của người Mông có từ rất lâu đời, luôn được mọi người dân trông chờ nhất vào dịp đầu xuân, tuy nhiên lễ hội này đã nhiều năm không được tổ chức, chỉ trong một vài năm gần đây, nhờ có sự quan tâm của chính quyền địa phương, lễ hội mới được tổ chức trở lại ở một số vùng của người Mông như: Pha Long - Mường Khương; San Sả Hồ - Sa Pa; Phong Liên - Bảo Thắng... tạo nên không khí rộn ràng đầu xuân trên khắp các vùng người Mông ở Lào Cai. Theo truyền thuyết dân gian kể lại, trước đây những cặp vợ chồng người Mông nào lấy nhau nhiều năm chưa sinh được con cái, mà muốn sinh được người con như ý muốn, thì người chồng sẽ lên một quả đồi nào đó cầu xin thầy đồi, thần núi “xanh hấu tào, xanh hấu pề” phù hộ gia đình sinh được người con trai... Gia đình sẽ tổ chức lễ Gầu Tào trong 3 năm hoặc 5 năm mời anh em, họ hàng, bà con người Mông đến chia vui và tạ ơn các vị thần đã giúp đỡ. Sau một thời gian về nhà mà người vợ mang thai, sinh được người con như ý muốn thì gia đình sẽ tổ chức Lễ hội Gầu Tào như đã hứa với các vị thần. Cây nêu luôn là biểu tượng chính trong Lễ hội Gầu Tào của người Mông, nó gắn liền với sự linh thiêng do vậy, câu nêu luôn được chọn rất cẩn thận, phải là những cây thẳng, không bị sâu, không bị cụt ngọn, đặc biệt là không chọn cây đổ. Khi chặt cây, người chủ cúng hoặc chủ nhà phải thắp hương cầu khấn các vị thần để xin chặt cây sau đó mới được chặt. Khi chặt không được cây đổ xuống đất, hướng của ngọn cây phải ngả về hướng Đông, trên đường khiêng về đem đi chôn cũng không được đặt cây xuống đất hoặc người khác bước quả. Trước khi dựng cây nêu, chủ cúng phải mổ gà, thắp hương khấn các vị thần đồi, thần núi xin phép cho gia đình tổ chức Lễ hội Gầu Tào ở đó rồi mới được dựng. Tùy từng vùng người Mông mà họ dựng một cây như vùng người Mông ở Mường Khương, Sa Pa; còn vùng người Mông ở khu vực Yên Minh, Đồng Văn, Hà Giang họ dựng 3 cây. Cây nêu tượng trưng cho chiếc thang đưa lời cúng của các vị thần lên tới trời cao, còn vùng người Mông ở Hà Giang họ dựng ba cây tượng trưng cho ba chiếc cột chống trời. Ngọn của cây nêu bao giờ cũng phải quay về hướng Đông với quan niệm hướng của sự sinh sôi, nảy nở. Trên thân cây nêu họ thường treo một dải vải chàm màu đen hoặc đỏ, một cút rượu, một túm ngô hoặc thóc, một sâu tiền bạc. Dưới gốc cây nêu họ đặt một chum rượu to để mời anh em về dự lễ hội. Đến ngày lễ chính, chủ nhà phải mổ gà, mổ lợn hoặc mổ bò tùy theo như lời hứa với vị thần. Theo nghệ nhân Má A Cáng làng Cát Cát, xã San Sả Hồ - Sa Pa, thông thường năm đầu là phải một con lợn, đến năm thứ hai phải mổ ba con, đến năm cuối cùng phải mổ 5 con hoặc mổ một con bò. Khi chuẩn bị lễ vật xong, chủ cúng thắp hương cắm dưới gốc cây nêu khấn các vị tổ tiên “nhưng gia đình đã hứa với các vị thần xanh hấu tào, xanh hấu pề giúp đỡ gia đình sinh được người con trai, nay gia đình tổ chức Gầu Tào mời anh em người Mông khắp các vùng về dự. Mời hai vệ thần về nhận lễ rồi phụ hộ cho con cháu được khỏe mạnh, làm ăn được thuận lợi”. Sau phần lễ chính đến phần hội, với nhiều hoạt động sinh hoạt văn hóa độc đáo như: múa khèn, múa sinh tiền, múa gậy, thi bắn nỏ, thi đấu võ, hát giao duyên...
Những người tham gia lễ hội phải tuân thủ mọi quy định của ban tổ chức đưa ra. Trong các hoạt động thì múa khèn, biểu diễn võ thuật, múa xinh tiền là các hoạt động sôi nổi và hào hứng nhất, các chàng trai thỏa sức biểu diễn khoe tài của mình. Những người không tham gia thì đứng ngoài vỗ tay, reo hò, cổ vũ làm không khí của lễ hội trở nên nhộn nhịp, hào hứng và không kém phần hồi hộp. Đến khi màn đêm buông xuống là khoảng thời gian dành cho các chàng trai thi thố, thổ lộ tâm tình, tình cảm của mình với người bạn gái qua tiếng đàn môi, tiếng sáo dặt dìu nơi vách đá, hay những lời tâm tình kín đáo qua hát ống. Để đến được Lễ hội Gầu Tào Lào Cai, du khách có thể đi bằng xe bus hoặc thuê xe từ Hà Nội hoặc Sapa. Lễ hội diễn ra trong một ngày nên du khách có thể lên kế hoạch để tham gia vào đúng ngày. Tuy nhiên, trước thực tế nhiều di sản đang có nguy cơ mai một cao, cần được bảo vệ kịp thời do người nắm giữ, thực hành và truyền dạy di sản phần lớn tuổi đã cao, sự chuyển giao di sản bị gián đoạn..., tỉnh Lào Cai đang ráo riết thực hiện các hoạt động bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể này. Với những ai yêu thích văn hóa dân tộc và muốn khám phá những điều mới lạ, Lễ hội Gầu Tào Lào Cai là một sự lựa chọn tuyệt vời. Hãy đến và trải nghiệm những giây phút tuyệt vời tại lễ hội này!